Bruinkooldorp Brunssum, lezing door Paul Borger voor de werkgroep van de Historische Kring Het Land van Herle

Tijdens de werkgroepvergaderingen van september en oktober van de werkgroep van de Historische Kring Het Land van Herle verzorgde werkgroep- en bestuurslid Paul Borger een tweedelige lezing. Het onderwerp van deze lezing was de bruinkoolwinning in Brunssum. Dit was op zich al een boeiend verhaal maar het interessantste waren de prachtige beelden van deze industrietak op glasnegatieven. Deze ontdekte hij in het RHC in Maastricht.

Bruinkool

Bruinkool is een fossiele brandstof. Deze bestaat uit plantenresten die in diepe aardlagen tot koolstof en andere scheikundige verbindingen worden omgezet. In Nederland wint men al een hele tijd geen bruinkool meer. In Duitsland, hier vlak over de grens, gebeurt dit nog op grote schaal.

Dagbouw bij Inden (D) Foto: Tim Freh

Bruinkoolwinning in Limburg; met name in Brunssum

In Nederland vond in de 20e eeuw vond op kleine schaal bruinkoolwinning plaats. Met name tijdens de Eerste Wereldoorlog, waarin Nederland neutraal bleef, stegen de steenkoolprijzen explosief. In die jaren werd het voor ondernemers winstgevend om de in de bodem aanwezige bruinkool te ontginnen.

Onder het Brunssums grondgebied lagen schollen bruinkool die de firma Bergerode in 1918 die gedeeltelijk heeft ontgonnen.

De provincie Limburg verleende een aantal concessies. Dat gebeurde onder meer op de Graetheide (Louisegroeve I en II) bij Geleen en in Brunssum (Energie, Brunahilde II en de niet ontgonnen Brunahilde I). Daarnaast was dit het geval in Heerlerheide (Carisborg I en II), Eygelshoven (Herman) en Haanrade (Anna).

De bruinkool was relatief makkelijk te ontginnen en vergunningen werden vlot verleend. Gelukkig honoreerde de overheid niet alle aanvragen voor afgravingen. Als alle aanvragen voor bruinkool ontginning waren gehonoreerd van 1907 tot 1917 dan was Brunssum één grote groeve geweest.

Staatsmijn Emma, gezien vanaf groeve Carisborg. Fotocollectie DSM/DeMijnen.nl

Bruinkoolwinning tijden de Tweede Wereldoorlog

In 1942, tijdens de Tweede Wereldoorlog, ontstond opnieuw een tekort aan industriebrandstof. Daarom activeerde een aantal lokale ondernemers de bruinkoolconcessies Herman in Eygelshoven en Energie op de Brunssummerheide weer. In 1923 begon Carisborg met het produceren van bruinkoolbriketten.

Nadat alle bruinkoolmijnen gesloten en de brikettenfabriek afgebroken waren, was het landschap waar eens de bruinkoolactiviteiten waren, voor altijd onherkenbaar veranderd. In eerste instantie bleven de groeves als littekens achter in het landschap. In de loop van tientallen jaren zijn ze gedeeltelijk of geheel gevuld en omgevormd. Zo ontstond onder meer het Vijverpark, een eendjesvijver in het centrum van Brunssum. Verder kwam er een heidegebied met visvijver, een rustplaats voor overledenen en een sportcomplex. Een aantal van deze groeves zijn omgevormd tot natuur en wandelgebied.

Paul Borger schreef al eerder een brochure over de bruinkoolwinning in deze streek. Deze is overigens nog steeds te koop in onze webshop. Aanleiding tot deze lezing was de vondst van bovenvermelde glasnegatieven met unieke afbeeldingen over de bruinkoolwinning. Deze werden nog niet eerder aan het publiek vertoond.

We hebben genoten van dit verhaal en vooral van de bijzondere beelden. Dankjewel Paul!

Uitgelichte afbeelding: Bruinkoolgroeve in het centrum van Brunssum. In het midden van de afbeelding is het toenmalig Brunssums stadhuis te zien. (Bron: Glasnegatief RHC Maastricht)