Werkgroepvergadering van de Historische Kring Het Land van Herle: het verhaal van Jac Aldewereld uit Brunssum

Op maandag 10 november kwam de werkgroep van de Stichting Historische Kring Het Land van Herle bij elkaar voor de maandelijkse werkgroepvergadering.

Allereerst was er de traditionele rondgang langs de aanwezige leden. Omdat we deze keer een spreker van buitenaf mochten verwelkomen stelde iedereen zich even kort voor en vertelde iets over zichzelf. Na een korte pauze was toen de beurt aan onze gast Jac Aldewereld uit Brunssum.

Brunssum in de Tweede Wereldoorlog

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog heeft Brunssum zo’n 17.000 inwoners waaronder 20 verschillende nationaliteiten. Dat komt door de gastarbeiders werkzaam op de Staatsmijn Hendrik. De inwoners van Brunssum waren lid van de Rooms Katholieke kerk, een van de protestantse groeperingen maar er woonden ook communisten en socialisten. Brunssum was een, wat we nu zouden noemen, multiculturele gemeenschap.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten in Brunssum 200 Joodse kinderen en nog eens zo’n 200 andere mensen ondergedoken. De toenmalige inwoners van Brunssum namen hen in huis en verborgen hen in hun huizen, vaak onder de neuzen van de bezetter. Van deze kinderen en onderduikers werd niemand verraden, ondanks het voor die tijd aardige bedrag van fl. 7,50 dat als premie te verdienen was met het aangeven van Joden. Om die reden zijn er in Brunssum ook geen zogenaamde ‘Stolpersteine’ te vinden. Nergens anders in Europa waren er zoveel onderduikadressen als in Brunssum. In Nederland werd 75% van alle Joodse mensen vermoord maar in Brunssum hebben ze het allemaal overleefd.

Jac Aldewereld en de NV-groep

Het plan van de nazi’s was om deze mensen via Kamp Westerbork in Drenthe te deporteren naar vernietigingskampen in Duitsland en Polen. De meeste Joden woonden in die tijd in de Randstad, daar vond ook het merendeel van de razzia’s plaats. Een drietal Amsterdamse jongens komt hiertegen in verzet en zij focussen op het redden van kinderen. Zij richten de NV-groep op. Een van die geredde kinderen was Jack Aldewereld.

Jac zag het levenslicht op 2 maart 1943 in Amsterdam. Hij heeft zijn vader, moeder en twee oudere broers nooit gekend. Zij werden gedeporteerd en vermoord in vernietigingskampen. Zusje Fanny had het ‘geluk’ dat zij op het moment van de razzia in het ziekenhuis lag en baby Jac dat leden de familie Woortman hun buren waren. Zij maakten deel uit van de eerder genoemde de NV-groep. Kinderen met donker haar gingen naar Limburg en die met licht naar Noord-Nederland. Zo wekten zij zo min mogelijk argwaan. Via predikant Gerard Pontier in Heerlen komt Jac terecht bij het kinderloze echtpaar Henk en Cato Muis. Hij krijgt de naam Henkie Muis. Het moet mensen opgevallen zijn dat Henk en Cato plots een baby hadden, maar iedereen zweeg hierover. Al die tijd weet Jac/Henkie niet anders dan dat hij in Brunssum thuishoort.

Zijn leven in Brunssum

De oorlog is ook in Brunssum een turbulente tijd. Zo is er het ‘verhaal van de badhokjes’. In de badhokjes bij het openluchtzwembad op de Brunssummerheide zaten op enig moment twee dagen lang 30 kinderen verstopt. De Brunssumse politie had gewaarschuwd de onderduikers misschien verraden waren omdat de dominee Pontier gevangengenomen en mogelijk gemarteld was. Maar Pontier sloeg niet door en de onderduikers bleven gespaard. Ook de Brunssumse NSB’ers zwegen. Dat kan te maken hebben met het feit dat veel mensen zogenaamde ‘brood-NSB’ers’ waren, mensen die lid waren van de partij om aan een baan te komen of om die te behouden. Verder kan het ook samenhangen met het werk in de mijnen. Ondergronds moest je op elkaar kunnen vertrouwen om te overleven. Wie bovengronds de fout in ging in de zin van heulen met de Duitsers, kon hier mogelijk ondergronds de rekening voor krijgen.

Jac Aldewereld bij de badhokjes van het voormalig openluchtzwembad op de Brunssummerheide (Bron: De Limburger)

Na de oorlog

Na de oorlog werd nooit meer over die periode gesproken. Henk gaat naar school en later op de bus werken. Als hij zijn vrouw Ine kennen en in zij in 1965 willen trouwen wacht hem een verrassing. Van een gemeenteambtenaar krijgt hij te horen dat hij een keuze moet maken. Wil hij verder door het leven als Henk Muis of als Jack Aldewereld, zijn echte naam? In goed overleg met zijn pleegouders besluit hij verder te gaan als Jack Aldewereld. Uit loyaliteit naar zijn pleegouders was het altijd heel moeilijk om met hen te praten over zijn verleden. Pas na het overlijden van zijn pleegouders, begint hij met zijn zoektocht.

Tijdens deze zoektocht ontdekt hij de geschiedenis van zijn familie in Amsterdam: hoe zijn boers opgepakt zijn terwijl ze voetbalden op straat, hoe hij door zijn oma verborgen werd in een kast en hij later door leden van de NV-groep naar Limburg werd gesmokkeld en hoe zijn ouders omgekomen zijn in Sobibor en Auschwitz. Ook wordt hij gevonden door zijn zus Fanny. Verder vertelt Jac over de activiteiten van de Brunssumse gemeenteambtenaar Zef Hendriks die zeer actief was op het gebied van vervalsen van persoonsbewijzen waarmee hij heel wat levens redde en over de priester Van Der Geest, afkomstig uit Beverwijk, die leider was van de Landelijke onderduik.

Tegenwoordig

Nu vertellen Jac en zijn vrouw Ine het verhaal van Jac op scholen in zowel Nederland als Duitsland. Daar vertelt hij zijn verhaal als ‘Zeitzeuge’ en er wordt ademloos naar zijn verhaal geluisterd. Verder verzorgen zij een rondleiding door Brunssum langs de plaatsen waar het zich toentertijd allemaal afgespeeld heeft.

Het was een bijzonder boeiende avond waarop een indrukwekkend en meeslepend verhaal verteld werd door een zeer betrokken spreker. Heel veel dank hiervoor Jac!

Uitgelichte afbeelding: Jac Aldewereld (Bron: Trouw 02-10-25)