Op vrijdag 29 augustus a.s. vindt de zevende LGOG-Landschapsdag plaats op de locatie Bergzicht, Vijlenberg 55-57, Vijlen.

Het thema dit jaar is ‘Het  Krijtland; een landschap met een rijk verleden, op weg naar de toekomst’.

In diverse lezingen door verschillende sprekers zal de historische relatie tussen mens en Krijtland vanuit meerdere invalshoeken worden belicht. Onderwerpen die aan bod gaan komen, zijn het bocagelandschap, de cementindustrie, toerisme, bodemexploitatie en ertswinning en de aanpak van wateroverlast.

De deelnemers blikken terug op aspecten van de bijzondere landschapsgeschiedenis van dit gebied. Daarnaast staan we stil bij actuele ruimtelijke opgaven en de toekomst van het Krijtland, zowel op Nederlands grondgebied als daarbuiten. Tussen de lezingen door vinden er diverse lunchexcursies plaats van verschillende afstanden waarbij deskundigen de landschappelijke thema’s toelichten rondom Vijlen.

Hieronder een beknopt overzicht van inhoud van de lezingen:

Integraal en grensoverschrijdend werken aan de hand van het bocagekompas, door Ann-Sophie DeBergh en Bart Pasmans

Het Landschapspark Grenzeloos Bocageland is nu ruim een jaar onderweg in het Heuvelland, Voerstreek & Pays du Herve. Na een introductie op haar algehele werking zal worden ingezoomd op de integrale en sectoroverstijgende werkwijze. Het bocagekompas staat daarin centraal en is richtinggevend om keuzes en maatregelen te nemen die bijdragen aan de ontwikkeling en instandhouding van ons unieke landschap en leefomgeving. Het parkbureau opereert zowel op lokaal eigenaar/gebruiker/terreinniveau, gebiedsgericht als op strategisch/beleidsniveau. Ook de eerste ervaringen en lessen daarin zullen worden gedeeld.

Krijt, kalk, mergel: de industriële transformatie van het landschap, door met name de cementindustrie, door Ernst Homburg

Na een kort historisch overzicht waarin in vogelvlucht de industriële exploitatie van het krijtlandschap behandeld zal worden tot de opkomst van de cementindustrie, zal de lezing vervolgens uitgebreid ingaan om de geschiedenis van de cementindustrie in Vijlen en Maastricht en in de aangrenzende Euregio. De geschiedenis laat een beeld zien van een steeds grootschaliger exploitatie en transformatie van het krijtlandschap. Vanaf het begin waren er protesten van omwonenden en acties door de natuur- en milieubeweging. Deze waren maar zeer gedeeltelijk succesvol.

Parallel daaraan waren er voortdurend voorstellen en plannen over de herinrichting van het landschap na de exploitatie. Deze zullen de revue passeren en met elkaar vergeleken worden. Daaruit zijn lessen te trekken voor de toekomst.

De opkomst van mergeltoerisme in Valkenburg, ca. 1850-1950, Een historisch-geografisch perspectief, door Elyze Storms-Smeets

Zuid-Limburg wordt gekenmerkt door onderaardse mergelgroeven en in het heuvel- landschap staan kerken, kastelen en woonhuizen van mergel. Halverwege de negentiende eeuw neemt de mergelwinning af en beginnen de ‘grotten’ toeristen aan te trekken. Met name het kleine Geulstadje Valkenburg wordt populair als ‘Klein Zwitserland’. Toeristen bezoeken de kasteelruïne, gaan op fakkeltocht in de Gemeentegrot, bezichtigen rotswoningen en zoeken naar fossielen.

De aanleg van de spoorverbindingen Aken-Maastricht in 1853, Maastricht-Luik in 1861 en Maastricht-Venlo in 1865 geven het toerisme een duidelijke impuls. Het toenemende toerisme leidt in 1885 tot de oprichting van de Vereniging voor Vreemdelingen Verkeer ‘Het Geuldal’ door onder meer Theodoor Dorren en Joseph Crolla. De drukkerijfamilie Crolla bracht gidsen uit van Valkenburg en het Geuldal.

Belangrijk in de ontwikkeling van Valkenburg als hoofdstad van het mergeltoerisme was ook architect Pierre Cuypers (1827-1921). Hij ontwierp Kurhaus ‘Huis ter Geul’ (Parkhotel; 1890), restaureerde kasteel Schaloen (1893), leidde de creatie van een zorgzuldige replica van Romeinse Katakomben in de Heidegroeve (1910-1913), en overzag de bouw van het Openluchttheater (1915). Begin twintigste eeuw was het mergeltoerisme ‘blooming’ en zelfs tijdens de Tweede Wereldoorlog bleven de grotten en de kasteelruïne toeristen trekken. Deze lezing richt zich op het vroege mergeltoerisme in Valkenburg tot aan 1950. Welke ontwikkelingen maakte het toerisme door, hoe kwam dat tot uiting in het (ondergrondse) landschap en welke actoren speelden hier een cruciale rol in?

Onuitputtelijk Krijtland? Bodemexploratie en ertswinning in het Geuldal, door Frank Hovens en Nico Randeraad

Momenteel schrijven Nico Randeraad en Frank Hovens aan een (historische) Atlas van de Geul. Uiteraard komt hierin de winning van delfstoffen in afgelopen eeuwen ook aan bod. Mergel is de bekendste ‘bodemschat’ die in het stroomgebied van de Geul is gewonnen. In het zuidelijk deel van het Geuldal is in het verleden de bodem ook onderzocht naar de aanwezigheid van ertsen. In het Belgische deel (Kelmis, Plombières) is het tot exploitatie van mineralen (met name zinkerts) gekomen.  het Nederlandse deel van het Geuldal ten zuiden van Epen is het gebleven bij boringen. Nico en Frank gaan in deze lezing in op deze geschiedenis, maar ze kijken ook naar het heden: (alarmerende) hernieuwde interesse in ertswinning in België en de Einstein Telescope.

Stroomgebiedsbrede aanpak van wateroverlast met natuurlijke oplossingen: het Geuldal als sponslandschap, door Marco de Redelijkheid

Na de recordoverstromingen van juli 2021 werd snel duidelijk dat een stroomgebied als de Geul beschermen tegen wateroverlast alleen lukt als alle denkbare maatregelen worden ingezet: fysieke maatregelen (technische en natuurlijke), ruimtelijke ordening en waterweerbaarheid van inwoners. Omdat natuurlijke maatregelen aan de bron op de lange termijn het duurzaamst zijn en veel positieve bij-effecten hebben, is een volwaardig onderzoek gestart naar de mogelijkheden en effectiviteit van dit soort oplossingen. Een uniek project door de grootte van het gebied en het detailniveau van de studie.

Projectleider Marco de Redelijkheid presenteert de aanpak, de eerste resultaten en geeft een doorkijk naar het vervolg. Gaat het lukken om natuurlijke oplossingen op grote schaal uit te rol.

Beknopt overzicht van de excursies:

Excursie De geologie van Vijlen en de invloed op het landschap: Carboon, Krijt en IJstijden, door Carlo Poolen

Carlo Poolen (IVN) legt tijdens zijn excursie de nadruk op de samenhang tussen geologie en landschap. Ook voert zijn route langs de eerste Nederlandse cementfabriek in Vijlen.

Kansen en bedreigingen in het dal van de Mechelderbeek, door Lee Vos

Heggen, graften, hoogstamboomgaarden en holle wegen worden nog steeds bedreigd. Deze in cultuurhistorisch opzicht zeer waardevolle landschapselementen vormen het leefgebied van allerlei bijzondere planten en dieren. Deze elementen spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van erosie en het vasthouden van neerslagwater. Hoe kunnen we dit unieke landschap ’toekomstproof’ beheren en behouden door preventie, gevolgbeperking, crisisbeheersing, waterbewustzijn en herstel.

Gebiedsbiografie Bocageland, door Karim van Knippenberg

Om het verhaal van het landschap als een samenhangend systeem te etaleren zal Karim van Knippenberg zijn excursie niet alleen op de verkenning Mechelderbeekdal baseren maar ook op thema’s als toerisme, cultuurhistorie, landbouwtransitie toespitsen.

Rondje Oud-Lemiers en Mamelis, door Michiel Purmer en Maurice Paulissen

We dalen af naar het dal van de Selzerbeek, die we aan de Duitse zijde van de grens volgen, met tussenstops bij de 12e-eeuwse Sint-Catharinakapel in Lemiers en in Mamelis. Onderweg staan we onder meer stil bij de lokale nederzettingsgeschiedenis en het historische en actuele landgebruik. En verkennen we de sporen die dat in het landschap heeft achtergelaten. Stevig schoeisel is aan te bevelen.

Herstel en beheer landschapselementen, hoe maken we meters, door Harm Kossen

Harm Kossen neemt u mee op een wandeling in de omgeving van Vijlen. Daarbij legt hij de nadruk op de vele verschillende landschapselementen die het Bocagelandschap rijk is. En neemt hij de wandelaar mee hoe deze landschapselementen aangelegd, hersteld en beheerd kunnen worden. Want op dit moment wordt met behulp van de ‘publieke dienstenregeling Agrarisch natuur- en landschapsbeheer’ ruim 4.000 hectare agrarische grond mooier gemaakt, en dat zal de komende jaren nog gaan groeien.

Zuid-Limburg Verbonden, een fotografische zoektocht naar de ziel van het Krijtland, door Herman van Steenwijk

Het Zuid-Limburgse landschap is een verbonden landschap. Als oudste cultuur- landschap van Nederland ontleent het zijn kracht aan de eeuwenoude verbindingen tussen het landschap en zijn bewoners. Veel bewoners en bezoekers voelen die verbondenheid. Landschapsfotograaf Herman van Steenwijk ziet die verbondenheid als een sterrenhemel. Met zijn camera als ruimtetelescoop heeft hij het Zuid-Limburgse sterrenlandschap onderzocht en op geheel eigen wijze fotografisch in kaart gebracht. Hij fotografeerde de helderste sterren en zocht naar de verbindingen tussen de sterren: zijn sterrenbeelden. In zijn fotopresentatie, gebaseerd op zijn recent verschenen fotoboek ‘Zuid-Limburg Verbonden’, legt hij de ziel bloot van ons Krijtland. NB: U blijft voor deze ‘excursie’ binnen in de zaal van Bergzicht.

Panelgesprek

We sluiten de dag af met een panelgesprek met deskundigen die vanuit de praktijk én vanuit landschapsonderzoek bij het Krijtlandschap betrokken zijn. Hierdoor zien we een verbinding van de lezingen vanuit historisch perspectief met de hedendaagse uitdagingen in het landschap.

Praktische informatie

Deelname: €25,- inclusief lunchpakket en borrel.  Locatie: Bergzicht, Vijlenberg 55-57, Vijlen. U kunt zich inschrijven via dit formulier.

Zie ook de LGOG-website voor alle informatie.